ЮРАККА ЙЎЛ ТОПГАН СЎЗ
Пойтахтда марҳум шоир Тилак Жўранинг ўғли Ориф билан учрашиб қолдим. «26 май дадамнинг таваллуд топган куни. Шунга у кишини таниган, билган ижодкорлар билан учрашиб юрибман. Эшитишимча сиз ҳам дадамни биларкансиз», деб қолди. Бундан сездимки, илиқ хотираларингиз бўлса, ўртоқлашсангиз, демоқчи. Гарчи уни яқиндан танимасам, кўп мулоқот қилмаган бўлсам-да, юрагимнинг аллақаерида бу олийжаноб инсон, меҳридарё устоз билан боғлиқ хотиралар яшаб келади.
Адашмасам 1991 йилнинг май ойи эди. Журналистика факультетининг сиртқи бўлимидан кундузгисига ўтиш учун имтиҳон ва синовлардаги фарқларни топшириб юргандим. Деканатдан берилган индивидуал режада «Таржима назарияси» деган фан ҳам кўрсатилган. Котиба Тилак Жўра деган ўқитувчига учрашишим кераклигини айтди. «Домла бугун факультетга келмайди. Шошилиб турган бўлсангиз, уни бугун университетимизнинг Ҳамза театри (ҳозирги Миллий академик театр) ёнида жойлашган факультетидан топишингиз мумкин», деди.
Бошқа фанлар бўйича деярли имтиҳон, синовлардан ўтиб бўлганман. Трамвайга чиқиб, йўлга тушдим. Манзилга етиб келгач, суриштирсам, устоз бирон соатлардан кейин келаркан. Кафедра ёнида кута бошладим.
Илгари бирон марта ҳам учрашмаганман. Галстук таққан, бежирим, пўрим кийинган кўринса «сиз мабодо…», дея сўрайман. Ниҳоят одмигина либосда бир киши кела бошлади. Йўлда учраган ўқитувчими, талабами самимий кўришар, ҳол-аҳвол сўрашарди. Мен ҳам саломлашиб, ийманибгина қўл чўздим. Қўлни қаттиқ сиқиб кўришди. Гарчи тасаввуримдаги шоирга ўхшамаса-да, савол бериб кўрдим:
-Сиз мабодо Тилак ака эмасмисиз?.
-Ҳа, Тилак Жўраман. Келинг, келинг йигитча.
- Сизга синов топширим керак.
Синов дафтарчамни варақлаб туриб:
- Сиртқидан нима учун кундузгига ўтмоқчисиз?, -деди.
-Кундузгида ўқисам, кўпроқ машғулотларга қатнайман. Пойтахтда ижодкорлар билан учрашиб тураман, ўзимнинг йўлимни топиб оламан, -дедим.
Шундан сўнг домла билан суҳбатимиз қовушиб кетди. Менинг шеър машқ қилиб туришимни билиб, эринмасдан йўл-йўриқ кўрсатдилар. Ўзларининг «Райҳон» номли шеърий тўпламини ҳадя қилдилар. Айниқса кўзларини юмганча, шеър ўқигани кечагидек ёдимда:
Узоқ йиллар, кўп узоқ йиллар,
Алдаб келдим ўзимни ўзим.
Меники деб бу қизил гуллар,
Меники деб ҳар айтган сўзим.
Тўғри, гуллар меники эрур,
Меникидир ҳар айтган сўзим.
Нима қилай ахир уларни.
Ўзимники бўлмасам ўзим.
Мисралар армоннинг, буюк дарднинг ноласи бўлиб туюлди, менга. Барибир шоир қалбини ўша пайтда тушуна олмадим. Нимадандир азобда, изтиробда эди, шоир юраги. Орадан йиллар ўтиб, англагандек бўляпман. Миллат дардини ўзиники деб биладиган, доимо эл-юрт, Ватан учун ибратли ишлар қилишга шошиб юрадиган бундайин инсонлар бошқача яшай олишмас экан.
Кундузгида ўқий бошладим. Таржима назариясидан устозимиз Тилак Жўра бизга вазифа берди. Унга кўра, навбатдаги машғулотгача рус тилидаги бир шеърни ўзбекчага ўгириб келишимиз керак. Гуруҳдаги талабаларнинг кўпчилиги шеъриятга ихлосманд бўлгани боис бу машқ қийинчилик туғдирмади. Таржимамизни бир-бир ўқий бошладик. Устоздан мақтов эшитганлар ҳам бўлди. Барчамизни тинглаб бўлар экан, Тилак Жўра ўзбек тилидаги бир шеърни ўқидилар. Ажабландик. Билсак, биз қилган таржима машҳур шоиримизнинг кўпчилигимиз билган, ёд олган мана шу шеъри экан. Хижолатдан устознинг ўзлари қутқардилар. Аслида шеърнинг маъно, мазмуни рус тилига ўгирилишида тамомила ўзгариб кетган. Тўғриси таржимоннинг ҳар томонлама бой ва гўзал тилимизни билмаслиги ёки атайлаб уни камситгани таъсир қилди. Бундан хулоса қилиб, устоз биз шогирдларига маслаҳатлар берди. Мана шу биргина мисол умримизга етгулик сабоқ бўлди.
«Атрофим ёруғ бўлиши учун ёнаман», дер экан чироқ. Бизга кичкинагина бир мисол орқали маънавиятдан сабоқ берган, Ватан, миллат туйғусини юракда маржондек асраш кераклигини уқтириб, тарбиялаган Тилак Жўра кўзимизни очиш, йўлимизни ёритиш учун чироқдек ёниб яшаган экан. Биламиз, чироқ ёниб, ёниб сўнади. Шоирнинг, устознинг эса инсон қалбига, миллат юрагига йўл топган сўзи сўнмайди, ўлмайди.
Алижон САФАРОВ, Ўзбекистон Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети, “Ҳарбий ва спорт журналистикаси” кафедраси мудири, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент
